Het Gemeentehuis / Raadhuis
Zuiderhoofdstraat 151
Rijksmonument nummer: 39967
Na de grote brand in 1702 in Krommenie waren het de schout, de schepenen en de vroedschappen uit Krommenie en Krommeniedijk die een vervangend en ook groter rechthuis wensten. Na vele vergaderingen werd hiertoe besloten. De uitverkoren plek was naast de kerk. Uit het veilboek (12 mey 1706) blijkt dat hier een woonhuis met een werkplaatsje voor een thuiswever stond: …..Schepenen en Vroedschappen van Krommenie…presenteren te verkoopen de opstal van een huys besuyden de kerck, belent ten zuyden Pieter Pieteres Smit, ten noorden het Kerckpat…. Excempt het weeshuys en het heck, etc.
Iedere Krommenieër die langs het voormalige gemeentehuis aan de Zuiderhoofdstraat loopt , werpt wel eens zijn blik naar de ingang, waarboven een steen is ingemetseld met de tekst:
Anno
Seventien hondert ses
May Driemael Sesen Een
Leyd Cornelis Jansz Backer
HieraenDenEersten Steen
Oudt 7 ¼ Jaar
Ook op menige trouwfoto, gemaakt op de stoep voor het gemeentehuis hier in Krommenie zal dit opschrift prijken. Want op de stoep stond het bruidspaar voor een officieel plaatje van de plechtigheid. De gedenksteen werd gelegd door Cornels Jansz Backer op 19 mei 1706. Hij was de zoon van één van de Schepenen, Jan Allertsz Backer.
Het rechthuis in 1706
Volgens archiefgegevens en beschrijvingen bestond het gebouw uit een kelderruimte, meteen ook het cachot. Deze was van buitenaf en via de begane grond te bereiken. Een sombere ruimte met stookplaats en ingericht als politiebureau met 4 cellen en een wachtruimte. De linkerkant van de ruimte was opslagplaats.
Middenin de voorgevel was een stenen trap om in het rechthuis te komen. Op de begane grond kwam men in de gang. Links was de werkkamer van de secretaris en zijn assistenten, die staande hun werk verrichtten aan lessenaars. Rechts was er een wachtruimte voor o.a. de bode en daarachter de stenen trap naar boven en een trap naar de kelder.
Op de verdieping was de vergaderzaal voor de Vroedschap (zuidzijde) met aan het plafond een koperen kaarsluchter en een mooi ornament met de namen van schout en schepenen. Ook een mooi betegelde schouw met het wapen van Crommenie stond hier. In deze ruimte werden burgerlijke huwelijken (tot de samenvoeging van de zaan gemeenten in 1974 aan toe!) voltrokken en openbaar recht gesproken door Schout en Schepenen. Aan de noordkant bevond zich de ruimte van de Schout en Schepenen (burgemeester en wethouders), die hier bijeenkwamen als een soort Dagelijks Gemeentebestuur.
De verlichting in het gebouw bestond uit olielampjes (snuiters) en kaarsen. Voor verwarming van de diverse ruimten waren er kachels. En een kleine schouw voor in de kamer van de secretaris.
Voor het rechthuis stond een schandpaal, ook wel ‘kaak’ genoemd. Achter het rechthuis was een kerkhof (nu rechtse parkeergedeelte). En Zuiderhoofdstraat heette toen nog ’s Heerenweg.
Naar een vrije en zelfstandige Banne
In 1729 werd door het bestuurscollege van Krommenie het besluit genomen voor f. 25.000 de heerlijkheidsrechten van de Staten van Holland te kopen. Hierbij hoorden ook Krommeniedijk en de buurtschappen Krommenieër Horn en de Busch. En het rechthuis is tot 1911 in dezelfde grootte blijven staan. In dat jaar kwam er een raadsbesluit tot stand om het gebouw uit te breiden. Het was te klein geworden door de bevolkingstoename.
Aan de zuidkant kwam een nieuwe vleugel, waardoor de secretarie en de daarboven gelegen raadszaal aanmerkelijk ruimer werden. De bouwstijl paste goed bij het bestaande pand.
Echter met verbouwing in 1934 ging het toch wel mis. Behalve een uitbouw aan de achterzijde voor o.a. de burgemeesterskamer en een kluis werd er aan de voorkant aan de noordzijde een stuk t.b.v. de secretaris aangezet, die de hele gevel ontsiert. Ook het interieur onderging diverse veranderingen in de loop der jaren. Gelukkig is het plafondornament nog in takt.
Door de samenvoeging van de zeven Zaan gemeentes in 1974 tot Zaanstad werd het gemeentehuis voor andere doeleinden gebruikt. Eerst door de wijkraad voor vergaderingen, voor de hulpsecretarie en politiewijkpost. In 1996 werd accountantskantoor Van Luit de eigenaar.Bij de start van het Historisch Genootschap heeft zij toen gebruik mogen maken van één van de kamers op de bovenverdieping. Vervolgens kocht Graphit (voorheen Knijnenberg Systemen) het pand in 1999 en voert daar tot heden zijn bedrijf: o.a. grafische computercursussen en -installaties.
(Bron: Kroniek 1 en 2: Het Gemeentehuis van Krommenie en Het Rechthuis in 1706, geschreven door Jan Emmerig, deze samenvatting is samengesteld door Agaat Rijks)